‘Er wordt nergens zoveel aandacht aan rechtspsychologie besteed als bij OSR’

In de tijd dat Annette van Riemsdijk als jonge advocaat de overstap maakte van Europees recht naar personen- en familierecht, werd er nog nauwelijks aandacht besteed aan het psychologische aspect van een echtscheiding. Mede door haar fascinatie voor menselijk gedrag – ze studeerde naast internationaal recht enige jaren psychologie – zag zij al snel dat een echtscheiding een ingewikkelde fase in het leven van de betrokkenen is. ‘Beide partijen hebben hun eigen rouwproces. Je kunt ervan uitgaan dat de helft van je cliënten een gebroken hart heeft. Ook voor kinderen heeft de scheiding van hun ouders een enorme impact. Of het nu een stille of een vechtscheiding is, sociaal en financieel verandert er meestal van alles. Daar kun je als jurist niet meer zomaar aan voorbij gaan.’ Als ervaren advocaat, mediator, rechter-plaatsvervanger én gewaardeerd docent van OSR juridische opleidingen leert Annette haar cursisten om de regie te behouden in dit complexe speelveld. ‘Er wordt nergens zoveel aandacht aan rechtspsychologie besteed als bij OSR.’

Ondubbelzinnige scheidingsmelding

In de basisopleiding Personen- en familierecht van OSR treft Annette allerlei soorten advocaten en juridische professionals. Bij de meer ervaren advocaten die na een langere periode weer scheidingszaken willen aannemen, ziet Annette dat zij nog gewend zijn aan de oude gebruiken. ‘Vroeger stuurde de advocaat een brief namens de verlater. Die begon altijd met de zin: “Tot mij heeft zich gewend uw echtgenoot, in verband met problemen die zijn gerezen in uw huwelijk.” Je kunt je voorstellen wat dat met iemand doet die zich de avond daarvoor nog van geen probleem bewust was. Dat is natuurlijk een enorme schok en dat bevordert het rouwproces niet. Zulke praktijken zijn gelukkig sinds 2007 voorbij. Nu is iemand verplicht om ondubbelzinnig scheidingsmelding te doen door zoiets te zeggen als: “Ik houd niet meer van je, het is over. Het is uit tussen ons als partners.” Dat is nog steeds heel pijnlijk, maar het is wel een beter begin van een rouwproces.’

Gedragsregels scheidingsrecht

Annette heeft vanaf het begin van haar carrière in allerlei geledingen actief meegedacht over een aanpak die recht doet aan zowel de juridische als de psychologische aspecten van een echtscheidingszaak. Haar vasthoudendheid heeft er mede toe geleid dat er gedragsregels voor familierecht-advocaten zijn ontwikkeld, die vragen om kennis op het psychologische vlak. Annette: ‘Een regel binnen het scheidingsrecht is dat advocaten er alles aan moeten doen om hun cliënten op een volwassen manier met elkaar te laten communiceren. Door de pijnlijke scheidingssituatie zijn mensen vaak zo geëmotioneerd dat ze een volwassen perspectief verliezen. Dat vraagt nogal wat van een advocaat.’

Conflicthantering 

De grootste uitdaging voor scheidingsadvocaten en mediators is om buiten het conflict te blijven, dat vaak in alle heftigheid voor hun neus plaatsvindt. Annette: ‘Je moet soms toezien hoe mensen elkaar de meest grove verwijten maken en voor rotte vis uitmaken. De zelfrechtvaardiging die sommige mensen vertonen, maskeert het enorme gevoel van schaamte, verdriet of verlatenheid. Die onderliggende emoties moet je zichtbaar zien te maken. Bijvoorbeeld door te zeggen: “U bent enorm boos, zie ik.” Door te achterhalen wat er speelt en welke conflicten de communicatie onderling beïnvloeden, kun je effectiever handelen. Ook moet je de context van een conflict kunnen begrijpen. Wat je echter niet moet doen is de oren laten hangen naar een cliënt en je laten verleiden tot het schofferen van de andere partij. Zeker in geval van een echtscheiding waar kinderen bij betrokken zijn, gaan mensen dan wel als partners uit elkaar, maar ze blijven wel samen de ouders. Er is dan ook niet voor niets de gedragscode dat we zo min mogelijk beschadigend moeten werken.’

Maatschappelijke bijdrage

‘Ouders zijn geen monsters omdat ze gaan scheiden, ze zijn wel verantwoordelijk,’ voegt Annette nog toe. ‘Als scheidingsadvocaat kun je een belangrijke maatschappelijke bijdrage leveren door rekening te houden met waar mensen in een scheidingssituatie mee te maken hebben. In elke nieuwe situatie heb je een bepaald stappenplan dat je kunt volgen. Je maakt een analyse van het conflict, doet een prognose en onderzoekt de beste afwikkelingsvorm. Kan er tot een scheiding gekomen worden met mediation, moet de rechter er (deels) aan te pas komen of moet Veilig Thuis worden ingeschakeld? Er is echter nooit een vaste strategie.’

Menselijke scheidingsaanpak

In de opleiding en cursussen van OSR wordt naast de psychologische achtergronden uiteraard ook aandacht besteed aan het goed onder de knie krijgen van de verschillende procedures: het maken van een ouderschapsplan, het berekenen van alimentatie, pensioenverevening, et cetera. Annette: ‘Maar daarnaast is het belangrijkst dat je als advocaat het professionele zelfvertrouwen ontwikkelt om tolerant en begripvol te blijven en tegelijkertijd een scheiding tot een voor alle partijen zo goed mogelijk einde te brengen. Hier besteden we in de cursussen dan ook genoeg aandacht aan.’